Байсаранаькъан Муртуза Идрис ваьв 1910 шера 15 июне Мочкхий юрта.                         

Идриса хьалхара дувцараш да:

«Ладувг1а назманч» - ширача 1аьдала д1ухьала яздаь;  

«Боанг» - хьужарерча дешарах;

«Моакхаза тепча» - бувцаш ба граждански т1ом, хьехаю керда зама;

«Сатоссаш» яха пьеса – 1919 шера февраль бетта Деникина духьала лаьтта т1ом ба цу т1а бувцар.

«Тамара» яха драма язъяй 1937 ш. – керттера къовсам ба къаьнарча 1аьдала т1ехьарчареи, кердача 1аьдала т1ехьарчареи в1аший д1ухьал лоаттабешбола къовасм.

«Безаман наькъаш»; «Укх деношка» - яха пьесаш, т1ом болабенна ткъо ди далалехь ара ялар.

«Капитан Ибрагимов»; «Котоалон байракх» - укх деррига т1емах лаьца ше язъяча произведенешка Байсаранаькъан Идриса хьахьокх деррига къамаш шой коталон низаца д1ухьал эттача цхьаккха а моастаг1 котваргвоацалг.

«Сай» - яха дувцар язду т1ом д1абаьнначул т1ехьг1а.

1957 – 1962 шерашка Идриса кепатеха арадаьлар: «Куни», «Кунии циски» яха дувцараш, тайп – тайпара очеркаш.

М. Эсамбаева хетаю «Вахара искусстве» яха очерк, цун лараг1а язъю «Артиста никъ» яха повесть, т1аккха «Къахьегами розаши».

Х1аьта, Идриса язъяча сценарех даьккхад «Со халхавургва» яха фильм.

1958 шера кепатеха араяьлар «Т1ахьехам» яха повесть» - 1918 шера Буро т1а хинначох.

Байсаранаькъан Идриса 30 – 40 шерашка драматургеца, прозаца къахьегаш хиннав. Х1аьта т1ехьарча шерашка дукхаг1а къастта прозе.

«Боадангара» яха роман Идриса язъе лаьрх1ача трилоген хьалхара дакъа да. Цу романах г1алг1ай меттала даьккха цхьа дакъа мара дац, из ше да эрсий меттала. Роман чакхдаьннача метте йоазанхочо яздаьд: - «Роман д1адоладаьд 1965шера 16 августе, чакхдаьккхад 1967шера 10 феврале». Гучох, цхьа шуи ах шуи мара дац селлара монументальни йола произведени язъеш даьккхар. Ишта сиха кхоллам – иззал доккха роман. Шовзткъа шера кхоллама наькъаг1а хьавоаг1аш, говзал 1оаеш; дувцараш, пьесаш, повестеш язъеш – исторически документаш 1омадеш, юрташка, лоамашка г1олла лелаш, нахаца камаьл деш – деррига а в1ашаг1атехачул т1ехьаг1а теад Байсаранаькъан Муртуза Идриса ужа цхьа шуи ах шуи – вай къаман иззал лоарх1аме дола роман – эпопея яздеш. Дуккхача маьха совг1ат да из вайна а вай т1ехьенна а. Аллах1о низ лолба вайна а вай т1ехьенна а Идрис санна болча укх къаман къонгаш ийта лар лорае а кхетае а!

Аллах1о гешт долд цох! Цигар фусам даькъал йола цун!    

Оттадаьр Дзейтанаькъан Ж.